క్యాప్టివ్ గనులు పొందడంలో వైఫల్యం

(వివరణాత్మక విశ్లేషణ)

ప్రత్యేక హోదా లెక్కన ఎవరొచ్చినా సాధించలేనిది మాత్రం కాదు. దానికో మార్గం వుంది! రాష్ట్రీయ ఇస్పాత్ నిగమ్ లిమిటెడ్ (వైజాగ్ స్టీల్) ఒక ప్రభుత్వ రంగ సంస్థ అయినప్పటికీ, దానికి క్యాప్టివ్ ఇనుప ఖనిజ గనులు కేటాయించబడకపోవడం వెనుక ప్రధానంగా విధానపరమైన జాప్యం, రాష్ట్ర-కేంద్ర రాజకీయ సంక్లిష్టతలు, మరియు చట్టపరమైన సంస్కరణలు కారణమయ్యాయి.

1. చారిత్రక మరియు విధానపరమైన తప్పిదాలు: వైజాగ్ స్టీల్ యొక్క ప్రారంభ కాలంలోనే క్యాప్టివ్ గనులు కేటాయించడంలో జరిగిన అలసత్వం ఈ వైఫల్యానికి పునాది. 1960వ దశకం తొలినాళ్లలో, కేంద్ర ప్రభుత్వం దేశంలో కొత్త ఉక్కు కర్మాగారాలను ఏర్పాటు చేయాలని నిర్ణయించింది. ఈ నేపథ్యంలో, ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో ఒక పెద్ద ఉక్కు కర్మాగారాన్ని విశాఖపట్నంలో ఏర్పాటు చేయాలని అప్పటి ఆంధ్రప్రదేశ్ నాయకులు, ప్రజలు బలంగా డిమాండ్ చేశారు.

సెయిల్(స్టీల్ అథారిటీ ఆఫ్ ఇండియా) మరియు టాటా స్టీల్ వంటి పాత సంస్థలు వాటి ప్లాంట్ల నిర్మాణంతో పాటే క్యాప్టివ్ మైన్స్ కేటాయింపు పద్ధతిలో గనులను పొందాయి. 1965లో, బ్రిటిష్ అమెరికన్ స్టీల్ వర్క్స్ ఫర్ ఇండియా కన్సార్షియం అనే బృందం భారతదేశంలోని వివిధ ప్రాంతాలను పరిశీలించి, విశాఖపట్నం ఉక్కు పరిశ్రమ ఏర్పాటుకు అనువైన ప్రదేశమని నివేదిక ఇచ్చింది. అంతకుముందు ప్రధానిగా ఉన్న లాల్ బహదూర్ శాస్త్రి విశాఖలో ఉక్కు కర్మాగారం ఏర్పాటు చేస్తామని హామీ ఇచ్చారు. అయితే, ఆయన మరణానంతరం నాటి ప్రధాని అయిన ఇందిరా గాంధీ ప్రభుత్వం, నిధుల కొరత వంటి కారణాలు చూపుతూ “నాలుగో పంచవర్ష ప్రణాళికలో” విశాఖలో ఉక్కు కర్మాగారం ఏర్పాటు సాధ్యం కాదని 1966 సెప్టెంబర్‌లో ప్రకటించింది. రాష్ట్ర అభివృద్ధి, ఉద్యోగ అవకాశాల కోసం ఒక భారీ పరిశ్రమ అవసరమని భావించిన తెలుగు ప్రజల ఆకాంక్షలకు ఇది విఘాతం కలిగించింది. కేంద్రం మాట తప్పడంతో ఈ నిర్ణయాన్ని వ్యతిరేకిస్తూ ఉద్యమం మొదలైంది.

పోలీసు కాల్పులు జరిగాయి. ఈ పోరాటంలో విశాఖతో సహా ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో మొత్తం 32 మందికి పైగా ప్రాణాలు కోల్పోయారు. వీరిలో విద్యార్థులు, కార్మికులు కూడా ఉన్నారు. ఉద్యమ తీవ్రత, ప్రజల త్యాగాల ముందు కేంద్ర ప్రభుత్వం దిగిరాక తప్పలేదు. 1970 ఏప్రిల్ నెలలో విశాఖలో స్టీల్ ప్లాంట్ ఏర్పాటు చేస్తున్నట్లు పార్లమెంటులో ప్రకటించారు. ఏర్పాటే ఇష్టంలేని అప్పటి ప్రధాని ఇందిరా గాంధీ చేతుల మీదుగా 1971 జనవరి 20న కర్మాగారానికి శంకుస్థాపన జరిగింది. నిధులు, ప్రభుత్వాల మార్పులు, ఇతర అడ్డంకుల కారణంగా కర్మాగారం నిర్మాణం పూర్తవడానికి దాదాపు రెండు దశాబ్దాలు పట్టింది. 1992 ఆగస్టు 1న నాటి భారత ప్రధాని పి.వి. నరసింహారావు విశాఖ ఉక్కు కర్మాగారాన్ని జాతికి అంకితం చేశారు.

అంతకు ముందు జరిగిన పరిణామాలు తెలుసుకోవాలి. విశాఖ ఉక్కు కర్మాగారం నిర్మాణం స్టీల్ అథారిటీ ఆఫ్ ఇండియా లిమిటెడ్ ఆధ్వర్యంలో ఉండేది. విశాఖ ఉక్కు కర్మాగారానికి స్వతంత్ర ప్రతిపత్తి గల సంస్థగా కొనసాగే అవకాశం ఇస్తున్నాం అంటూ.. దాని పేరే రాష్ట్రీయ ఇస్పాత్ నిగమ్ లిమిటెడ్ అని, 1982 ఏప్రిల్‌లో దీని నిర్వహణ బాధ్యతలను SAIL నుండి RNILకు బదిలీ చేశారు. దానికి ముందు నెలలో.. అదే ఏడాది మార్చ్‌లో తెలుగు ప్రజల ఆత్మగౌరవాన్ని నిలబెట్టడమే ముఖ్య లక్ష్యంగా ఎన్.టి. రామారావు గారు తెలుగుదేశం పార్టీని 1982 మార్చి 29న ప్రకటించారు.

హడావిడిగా స్వయంప్రతిపత్తి అని రాష్ట్రీయ ఇస్పాత్ నిగమ్ లిమిటెడ్ సంస్థను పెట్టినా.. ఇందిర ప్రభుత్వం క్యాప్టివ్ మైన్స్ కేటాయించలేదు. వైజాగ్ స్టీల్ ప్లాంట్ నిర్మాణం పూర్తయ్యే సమయానికి (1990ల నాటికి), ఉక్కు ఉత్పత్తి కేంద్రాలైన ఒడిశా, జార్ఖండ్ వంటి రాష్ట్రాల్లోని ప్రధాన ఇనుప ఖనిజ నిల్వలు అప్పటికే ఇతర సంస్థలకు కేటాయించబడ్డాయి.

2000 – 2010(ఎక్కువ కాలం కేంద్రంలో కాంగ్రెస్):

చిరియా మరియు ఒడిశా గనుల వివాదాలు: RINL ఝార్ఖండ్‌లోని చిరియా ఇనుప ఖనిజ గని కోసం గట్టిగా ప్రయత్నించింది. అయితే, చిరియా గనిపై SAIL (స్టీల్ అథారిటీ ఆఫ్ ఇండియా) తన చారిత్రక హక్కులను పేర్కొంటూ న్యాయస్థానాన్ని ఆశ్రయించింది. కోర్టు తీర్పులు SAILకు అనుకూలంగా రావడంతో, చిరియా గని పూర్తిగా SAIL ఆధీనంలోకి వెళ్లిపోయింది. అదే సమయంలో, ఒడిశాలో 62.5 మిలియన్ టన్నుల నిల్వలున్న కొంత భాగాన్ని కేటాయించడానికి ప్రయత్నాలు జరిగినా, ఒడిశా రాష్ట్ర ప్రభుత్వం (బిజు జనతా దళ్ – BJD) నుండి స్థానిక విధానపరమైన మరియు న్యాయపరమైన అభ్యంతరాలు రావడంతో ఆ కేటాయింపు పూర్తి కాలేదు.

RINL ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో ఉండగా, దానికి అవసరమైన ఇనుప ఖనిజం పొరుగు రాష్ట్రాలైన ఒడిశా మరియు ఛత్తీస్‌గఢ్‌లలో (ఈ రాష్ట్రాలలో వివిధ ప్రాంతీయ పార్టీల ప్రభుత్వాలు అధికారంలో ఉన్నాయి) వున్నాయి. కేంద్ర ప్రభుత్వం రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలను ఒప్పించడంలో లేదా ఒత్తిడి తేవడంలో సమర్థవంతంగా వ్యవహరించలేకపోయింది. దీనివల్ల RINLకు అనుకూలంగా గనుల కేటాయింపు ప్రక్రియ ముందుకు సాగలేదు. అదే కాంగ్రెస్ చేసిన ఉమ్మడి ఆంధ్రా విభజనలో RINLకు కనీసం క్యాప్టివ్ గనిని అయినా కేటాయించి వుండవచ్చు. నేరుగా కేటాయించే చివరి ఆశ దానితోనే పోయింది.

2015: MMDR చట్టం సవరణ:

మైనింగ్ లీజులను కేటాయించే విషయంలో రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకు విస్తృతమైన విచక్షణ అధికారం ఉండేది. దీని వలన అక్రమాలు, పక్షపాతం మరియు అవినీతి ఆరోపణలు వచ్చాయి. 1957 నాటి MMDR చట్టం ప్రకారం, ఖనిజ వనరులను కేటాయించడానికి “ఫస్ట్-కమ్, ఫస్ట్-సర్వ్‌డ్” అనే పద్ధతిని అనుసరించేవారు. తమకు నచ్చిన లేదా రాజకీయ పలుకుబడి ఉన్న సంస్థలకు, వ్యక్తులకు తక్కువ ధరకు మైనింగ్ లీజులు కేటాయించడానికి ఈ విచక్షణాధికారం దుర్వినియోగం అయింది. దేశంలోని అనేక రాష్ట్రాలలో ముఖ్యంగా ఇనుప ఖనిజం, మాంగనీస్, సున్నపురాయి వంటి ఖనిజాలలో భారీ ఎత్తున చట్టవిరుద్ధంగా మైనింగ్ కార్యకలాపాలు జరిగాయి. అక్రమ మైనింగ్ కారణంగా పర్యావరణానికి తీవ్ర నష్టం జరగడమే కాకుండా, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకు రావాల్సిన రాయల్టీలు దక్కలేదు.

అక్రమ మైనింగ్‌కు సంబంధించిన జరిమానాలు మరియు శిక్షలు పాత చట్టంలో అంత కఠినంగా లేవు. లీజుల పునరుద్ధరణ సమయంలో కూడా అనేక అవకతవకలు జరిగాయి. కొన్ని సంస్థలు లీజు గడువు ముగిసినా, పునరుద్ధరణ అనుమతులు లేకుండానే మైనింగ్ కార్యకలాపాలను కొనసాగించాయి. కర్ణాటకలో ఓబులాపురం గనులతో ఇటు వైఎస్సార్ అండతో మన రాష్ట్ర సరిహద్దులు కూడా చెరిపేసి గాలి చేసిన దోపిడీ గురించి మనకు తెలిసిందే. లీజుల పునరుద్ధరణ మరియు అక్రమ మైనింగ్‌కు సంబంధించిన కేసులలో సుప్రీంకోర్టు తీవ్రంగా జోక్యం చేసుకుంది. ముఖ్యంగా ఒడిశా వంటి రాష్ట్రాలలో పునరుద్ధరణ లేకుండా నడుస్తున్న అనేక గనుల లైసెన్స్‌లను సుప్రీంకోర్టు రద్దు చేసింది (2014 మే నెలలో).

ఈ తీర్పులు చట్టంలో మార్పులు తీసుకురావాల్సిన ఆవశ్యకతను మరింత పెంచాయి. గనుల కేటాయింపులో అవకతవకలకు ప్రతిస్పందనగా, మైన్స్ అండ్ మినరల్స్ (డెవలప్‌మెంట్ అండ్ రెగ్యులేషన్) సవరణ చట్టం, 2015 అమల్లోకి వచ్చింది. ఇది కొత్త గనుల లీజుల కేటాయింపునకు వేలాన్ని ఏకైక మార్గంగా మార్చింది. ప్రైవేట్ దిగ్గజాలు తమ ముడిసరుకు భద్రత కోసం అత్యంత దూకుడుగా అధిక బిడ్‌లు వేసి గనులను దక్కించుకున్నాయి. ప్రైవేట్ సంస్థలతో పోటీ పడేందుకు అవసరమైన ఆర్థిక శక్తి మరియు వేగవంతమైన నిర్ణయాలు తీసుకోలేకపోవడంతో, మన వైజాగ్ స్టీల్ వేలంలో విజయం సాధించలేకపోయింది.

పోటీ పడాలి అంటే కేంద్ర రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు ఇచ్చిన వేలకోట్ల సాయాన్ని సద్వినియోగం చేసుకోవాలి. ముందు ఖర్చులు తగ్గించుకోవాలి. మూడు ఫర్నేసులలో ఉత్పత్తిని పెంచి కార్మికుల సత్తా చాటాలి. 90% ఉత్పత్తి చేస్తే లాభాల్లోకి వస్తుంది. యాజమాన్యం, కార్మికులు కలిసి సమన్వయంతో చెయ్యాల్సిన చోట సవాళ్లు విసురుకొంటే.. ప్రతి సారీ ఓటు బ్యాంకు రాజకీయాలతో బ్లాక్‌మైల్ చేస్తే కుదరదు. కాంగ్రెస్ ప్రభుత్వం ప్లాంట్‌ను అయిష్టంగా ఏర్పాటు చేయడం మరియు తరువాత క్యాప్టివ్ గనులను కేటాయించకపోవడం ప్రత్యేక హోదా మాదిరిగానే, రాజకీయ ఎజెండాగా మారిపోయింది. ఇప్పుడు కేటాయింపులు ఎవరి చేతుల్లోనూ లేదు. పోటీపడక తప్పదు. లేదంటే సెయిల్ వంటి గనులు ఉన్న వాటిలో విలీనం కాక తప్పదు. ఒకప్పుడు కష్టపడ్డాం. నవరత్న హోదా సాధించాం.

నష్టాల నుండి పని అలవాటు తప్పింది. కాంట్రాక్ట్ కార్మికులతో పనిచెయ్యిస్తాం. యూట్యూబర్లు, ఉనికికోసం తహతహలాడే పార్టీల వలన ఒరిగేది ఏమీ ఉండదు. క్రమంగా జనం కూడా పట్టించుకోవడం మానేస్తారు. ఆ సమయంలో.. నష్టాలు భరించలేక వేలకోట్లు తెచ్చి మేపలేక మూసేసినా, ప్రైవేటు పరం అయినా కష్టపడేది కార్మికులే. ఇది వాస్తవం. కాలం మారింది. ఏఐ కాలంలో పెనుమార్పులు వస్తున్నాయి. ఇష్టపడి, కష్టపడి పోటీపడక తప్పదు, ఎవరికైనా.. ఏ రంగంలోని వారికైనా! * * * వైజాగ్ స్టీల్ ప్లాంట్‌కు సంవత్సరానికి 7.3 మిలియన్ టన్నుల ముడి ఉక్కు ఉత్పత్తి సామర్థ్యం (Mtpa) ఉంది.

2025 సెప్టెంబర్ నాటికి ప్లాంట్ తన ఉత్పత్తి సామర్థ్య వినియోగాన్ని 79% వరకు పెంచింది మరియు 2025 డిసెంబర్ చివరి నాటికి దాన్ని 92.5% కు చేర్చే లక్ష్యంతో పనిచేస్తోంది. ప్లాంట్ యొక్క ఆధునీకరణ మరియు విస్తరణ ప్రాజెక్ట్‌ దాని ప్రస్తుత ఉత్పత్తి సామర్థ్యాన్ని రెండింతలు చేయడాన్ని ఉద్దేశిస్తుంది.

నామమాత్ర సామర్థ్యం:

సంవత్సరానికి 7.3 మిలియన్ టన్నుల లిక్విడ్ స్టీల్ సామర్థ్య వినియోగం: 2025 సెప్టెంబర్ నాటికి 79% కు పెరిగింది; 2025 డిసెంబర్ చివరి నాటికి 92.5% లక్ష్యం.

విస్తరణ ప్రణాళికలు: ప్లాంట్ తన ప్రస్తుత ఉత్పత్తి సామర్థ్యాన్ని రెండింతలు చేయాలనే ప్రణాళికలు రూపొందించింది, ఈ ప్రాజెక్ట్ 36 నెలల్లో పూర్తవుతుందని అంచనా.