– కాల గర్భంలో కలుస్తున్న ఘనమైన చరిత్ర
రాజులు, రాజ్యాలు, రాజ వంశాలు కాల గర్భంలో కలిసిపోయినా వారు వారు నిర్మించిన కట్టడాలు, కోటలు వారి జ్ఞాపకార్థం అవి ఇంకా నిలిచే ఉన్నాయి. అవి ఆనాటి చరిత్రను, నాగరికతను, అనాటి జనజీవనాన్ని, ఆర్థిక సామజిక పరిస్థితులకు సాక్ష్యాలుగా ఇంకా మిగిలే ఉన్నాయి. కొన్ని పురావస్తు శాఖ వారి ఆధ్వర్యంలో వుండగా కొన్ని ఆలనా పాలన లేక ముష్కరుల చేతిలో మరింత దోపిడికి గురౌతున్నాయి. ఆయా రాజులు, రాజ్యాలు ఆనాటి సంపదను ఆయా కోటలలో దాచి వుంచారని దుండగులు వాటిని తస్కరించే ప్రయత్నంలో చారిత్రాత్మిక ప్రధానమైన ఆయా కట్టడాలు మరింత శిథిల మవుతున్నాయి. ఆ నాటి కోటలు నిధి నిక్షేపాలకు ఆలవాలమే గాదు, విజ్ఞాన బాండాగారాలు, సాంస్కృతిక సంపదకు ఆలవాలాలు. వీటి పరిరక్షణ భావి తరాలకు ఎంతో ముఖ్యం.
పది సంవత్సరాల క్రితం అనంత పద్మనాభ స్వామి గుడిలో సంపద వెలుగులోకి వచ్చిన నేపథ్యంలో పురాతన కట్టడాలకు భద్రత లేకుండా పోయింది. చారిత్రిక కట్టడాలు , గుళ్ళు , కోటలు గుప్త నిధి వేటగాళ్ల బారిన పడి బీటలు వారుతున్నాయి. నిధి వేటగాళ్లు ధ్వజ స్తంభాలను, గోపురాలను , ముఖద్వారాలను , గర్భ గుళ్లను ఎక్కడ పడితే అక్కడ తొలిచి వేయడం తో చారిత్రిక కట్టడాలు రూపు మారుతున్నాయి.
ఒకప్పుడు టంకశాల గా ఉన్న గుత్తి కోట ఎప్పుడో పదిహేను సంవత్సరాల క్రింద దొరికిన వెండి నాణ్యం వార్తతో చాల మంది నేరగాళ్లు కోటను జల్లెడ పట్టారు. ఒక వేళ ఖజానా నిండుగా ఉంటె రాజు ఎందుకు
వలసబాట పడతాడు? ఇక్కడ పాలించే చివరి సామంత రాజు బ్రతుకు ఛిద్రమై బళ్లారి దగ్గర ఉన్న సండూరు కు వలస వెళ్ళాడు. ప్రభుత్వం తక్షణమే గుత్తి కోటను పరిరక్షించి చెరిత్ర ఆనవాళ్లను భావితరాలకు అందించే భాద్యత సభ్యసమాజం పై ఉంది. గుత్తి కోట అనంతపురం జిల్లా గుత్తి పట్టణ లో ఉంది.
ఇది అత్యంత పురాతనమైన దుర్గములలో ఒకటి.అలనాటి రతనాల సీమగా పిలువబడే నేటి రాయలసీమలో చరిత్ర ప్రసిద్ధిగాంచిన గుత్తిలోని కట్టడం పర్యాటకులను విశేషంగా ఆకర్షిస్తోంది. కర్నూలు, అనంతపురము జిల్లాల సరిహద్దులో గుత్తి పట్టణానికి తూర్పు దిశలో 300 మీటర్ల ఎత్తున కొండలపై
నిర్మించిన గుత్తి కోట శతాబ్దాల చరిత్రకు ప్రతీకగా విలసిల్లుతోంది. ఆంధ్రుల పరాక్రమ వైభవానికి, శిల్పుల సౌధ నిర్మాణ కళా కౌశలానికి మౌన సాక్షిగా నిలిచి మూడు వైపులా భారీ విస్తీర్ణంలో కోటను నిర్మించారు. ప్రారంభంలోనే పెద్ద కందకం ఉన్నట్లు సాక్ష్యంగా కోట ప్రారంభం అవుతుంది.
దీన్ని దాటిన తరువాత సింహద్వారం, నగరేశ్వర ఆలయం కూడా చెక్కు చెదరలేదు. రెండవ ద్వారం దాటి పైకి వెళ్లగానే సైనికుల కవాతుకు ఉద్దేశించిన విశాలమైన మైదానం ఉంది. అక్కడే గజశాలలు, అశ్వశాలలు ఉన్నాయి. గుర్రాలు, ఏనుగులు నీరు తాగడానికి పెద్ద బావి ఉంది. మరికొన్ని ద్వారాలు
దాటితే రాజోద్యుగుల నివాస గృహాల ఆనవాళ్లు కనిపిస్తాయి. కోటలో హిందూ రాజులు నాట్యశాలగానూ, మహమ్మదీయుల మసీదుగానూ ఉపయోగించే రంగమండపం ఉంది. వాటిలో వర్ణ చిత్రాలు నేటికీ వన్నే తగ్గలేదు. మండపం దాటగానే రాజకీయ సౌందర్యాన్ని పుచ్చుకొన్న ఒక మండపం ఉంది. దాన్ని బేగం మహల్ లేదా భోగం మహల్ అంటారు. దాని సమీపంలో మురారిరావు గద్దె, సభా భవనం తదితర భవనాలు ఉన్నాయి. దీన్ని దాటాక ఖిల్లా అనే శిఖరాగ్ర భాగం ఉంది.
అచ్చటి నుంచి చూస్తే చుట్టూ 50 కిలోమీటర్ల వరకు కనిపిస్తుంది. పద్దతి ప్రకారం శత్రువులను దెబ్బతీయడానికి అనుగుణంగా కోటను నిర్మించారు. ప్రాకారంపై నుంచి శత్రువులకు కనిపించకుండా దాక్కొని కోట దెబ్బతినకుండా రాళ్లు దోర్లించడానికి వీలుగా నిర్మాణం జరిగింది. దుర్గంలో మంచినీటికి 101 బావులు ఏర్పాటు చేశారు. ఈ దుర్గం నిర్మాణం శైశిష్ట్యాన్ని చూసిన విల్స్ అనే చరిత్రకారుడు క్షామం, మోసం ఇవి రెండూ మాత్రమే దుర్గాన్ని లొంగదీయగలవని తన పుస్తకంలో వాఖ్యానించాడు. గుత్తి కోట చాళుక్యుల కాలములో కట్టబడినదని భావిస్తారు అయితే విజయనగర రాజులు దీనిని పటిష్ఠము చేశారు.
గుత్తి కోటను ప్రస్తావించిన తొలి శాసనాలు కన్నడము, సంస్కృతములో ఉన్నాయి. అవి 7వ శతాబ్దము నాటివని అంచనా. ఒక శాసనములో ఈ కోట పేరు గదగా ఇవ్వబడింది. విజయనగర చక్రవర్తి బుక్క రాయల శాసనములో గుత్తి కోట దుర్గ రాజముగా కీర్తించబడింది. గుత్తి కైఫియత్ ప్రకారము కోటను మీర్
జుమ్లా ఆక్రమించుకొనెను. ఆ తరువత ఇది కుతుబ్ షాహీ వంశస్థుల పాలనలో ఉంది. 1746 లో మురారి రావు ఆధ్వర్యములో మరాఠులు దీనిని జయించారు. 1775 లో హైదర్ అలీ గుత్తి కోటను తొమ్మిది నెలల నిర్భంధము తర్వాత వశపరచుకొనెను. 1779 లో టిప్పూసుల్తాన్ మరణానంతరము జెరువార్ ఖాన్ అనే ముస్లింగా మారిన బ్రాహ్మణ సేనాని ఆధీనములో ఈ కోట ఉండగా నిజాము తరఫున బ్రిటిషు కల్నల్ బౌజర్ కోటను ఆక్రమించుకొని బ్రిటిషు వారి పాలనలోకి తెచ్చాడు.
ఈ కోట సముద్ర మట్టానికి 680 మీటర్ల ఎత్తులో ఉన్న కొండల్లో ఉంది. చుట్టూ ఉన్న మైదానం కంటే దాదాపు 300 మీటర్ల ఎత్తున ఉంది. ఈ కోట నత్తగుల్ల/శంఖము/గవ్వ (షెల్ల్) ఆకారములో నిర్మించబడి 15 బురుజులతో, 15 ముఖద్వారాలు కలిగి ఉంది. కొండలు తక్కువ స్పర్‌ల ద్వారా అనుసంధానించబడి ఉన్నాయి. కోట పశ్చిమ కొండపై ఉంది. ఇందులో రెండు భవనాలు ఉన్నాయి, ఒకటి ధాన్యాగారం కాగా, రెండోది గన్‌పౌడర్ నిల్వ. శిథిలమైన నరసింహ ఆలయం శిఖరం దగ్గర ఉంది. వ్యాయామశాల ఒకటి ఉంది.
300 మీటర్ల ఎత్తైన కొండపైన ” మురారీ రావు గద్దె” అనే ఒక చిన్న పెవిలియన్ ఉంది. ఇక్కడి నుండి గుత్తి ఊరంతా చక్కగా కనిపిస్తుంది. మరాఠా జనరల్ మురారీ రావు ఇక్కడ చదరంగం ఆడేవాడు. దిగువ కోటలు
ప్రాకారాల శ్రేణిని కలిగి ఉంటాయి, ఇవి గేట్‌వేల ద్వారా అనుసంధానించబడి బురుజులతో ఉంటాయి . వర్షపునీటిని ఆపి నిల్వచేయడానికి రాళ్ళ పగుళ్ళలో గుంటలు తవ్వి అనేక జలాశయాలు చేసారు. కోట లోపల 108 బావులు తవ్వారు. కోట లోపల అనేక శిథిలమైన భవనాలు ఉన్నాయి, వాటిలో ధాన్యాగారాలు, స్టోర్ రూములు, ఆయుధాగారాలూ ఉన్నాయి. వీటిలో కొన్నింటిని ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ అధికారి థామస్ మన్రో, జైళ్లుగా ఉపయోగించారు .
పెనుకొండ కోట, ఇది అనంతపురం జిల్లా, పెనుకొండ మండలం, పెనుకొండలో ఉంది.పెనుకొండ విజయనగర రాజుల రెండవ రాజధానిగా వెలుగొందింది. పెనుకొండ శతృదుర్భేద్యమైన దుర్గం.ఇది అనంతపురం జిల్లాలో ఉన్న గిరి దుర్గాలలో ప్రఖ్యాతి గాంచింది.శాశనాల్లో దీనిని ‘పెనుకొండ ఘనగిరి’ గా లిఖించినట్లు తెలుస్తుంది. ఈ కోటను మొదటగా హోయసలలు పాలించారు. వారు జైన మతస్తులు ఐనందున అక్కడ జైన మతం బాగా అభివృద్ధి చెందినది. ఆకాలంలో పెనుకొండ అనేక జైన దేవాలయాలు అభివృద్ధి చెందాయి. ఇప్పటికి ఈ ప్రాంతం జైన మతస్తులకు అత్యంత ప్రాదాన్యమైంది.
ఆ తర్వాతి కాలంలో చాళుక్యులు , విజయనగర రాజులు, నవాబులు, టిప్పు సుల్తాన్ పరిపాలించారు. చివరగా బ్రిటిష్ వారి వశమైంది. కృష్ణదేవరాయల కాలంలో పెనుగొండ వారి రాజ్యానికి రెండవ రాజధానిగా వర్థిల్లింది. అదేవిదంగా వారికి ఇది వేసవి విడిదిగా కూడా సేవ లందించింది.విజయనగర సామ్రాజ్యం
కృష్ణదేవరాయల తర్వాత వేంకటపతి రాయలు ఈ కోటను తన ఆదీనములోనికి తెచ్చుకొన్నాడు. అతడు రాయ దళవాయి కోనేటి నాయుడుని ఈ ప్రాంతానికి పాలకునిగా నియమించాడు. వారి వంశస్తులైన కోనేటి నాయుడు పెనుకొండతోబాటు రాయదుర్గ, కుందుర్పి కోటలను కూడా సుమారు 17 సంవత్సరాల పాటు పరిపాలించాడు. అతని తరువాత వెంకటపతి నాయుడు, పెద తిమ్మప్ప నాయుడు, కోనేతి నాయుడు, రాజగోపాల నాయుడు, తిమ్మప్ప నాయుడు మొదలగు వారు ఈ ప్రాంతాన్ని పరిపాలించారు.
విజయనగర రాజ్య పతనానంతరం విజయనగరం నుండు ఆనేక ఏనుగులు, గుర్రాల పై విజయనగర సంపదను తరలించి పెనుకొండలోను, చిత్తూరు జిల్లాలోని చంద్రగిరి కోటలో దాచారని చారిత్రిక ఆధారాలున్నాని. అందుచేత పెనుగొండ కోటలో ముష్కరులు గుప్త నిధులకొరకు అనేక సార్లు త్రవ్వకాలు నిధిని తస్కరించారని కథనాలున్నాయి. ఇటీవలి కాలంలోను ఇటువంటి సంఘటనలు జరిగినట్టు వార్తలు వచ్చాయి. పెనుకొండ కోట బుక్కరాయుడు కట్టించిన ఈ కోటలో ఎన్నో పురాతన శాసనాలు ఉన్నాయి.
ఇందులోని కట్టడాలు శత్రుదుర్బేద్యంగా ఉంటాయి. యెర్రమంచి గేటులో 1575లో నిర్మించిన 11 అడుగుల ఆంజనేయుని విగ్రహం ఉంది. విజయనగరపు రాజులు యుధ్ధానికి వెళ్ళేముందు ఇక్కడే పూజలు జరిపేవారట. పెనుకొండలో 365 దేవాలయాలు ఉన్నాయి. వీటిని కృష్ణదేవరాయలు నిర్మించాడు.
రాయదుర్గం కోట అనంతపురం జిల్లాలో రాయదుర్గంలో ఉంది. ఆంధ్ర ప్రదేశ్ లోని అతి పురాతన కోటలలో ఇది ఒకటి. ఇది మద్య యుగములో నిర్మించిన కోట. ఇది 2727 అడుగుల ఎత్తు ఉంది. చారిత్రిక ఆధారల ప్రకారం ప్రకారం, రాయదుర్గం కోట జుంగా నాయకా, విజయనగర రాజుల యొక్క ఒక సేనాపతి నిర్మించారు. ఈ కోట తళ్లి కోట యుద్ధానంతరము వెంకటపతి నాయకుడు ద్వారా చాల వరకు పతిష్టం చేయ బడింది. టిప్పు సుల్తాన్ పాలనలో దీనిని గుత్తి సంస్థానంలో విలీనం చేశారు.
రాయదుర్గం కోట విజయనగర రాజుల కాలంలో చాల కీలక పాత్ర పోషించింది. ఇది రాయదుర్గం పట్టణంలో ఒక కీలకమైన పర్యాటక ప్రాంతము. ఇక్కడ ఒక దశభుజ గణపతి విగ్రహమున్నది. ఇది ఏక శిలా విగ్రహము. ఇది కాక ఇక్కడ, ఎల్లమ్మ, ప్రసన్న వేంకటేశ్వర ఆలయము, వేణుగోపాల స్వామి ఆలయము, జంబుకేశ్వర ఆలయము వీరభద్ర ఆలయము కన్యకా పరమేశ్వారాలయము మున్నగు ఆలయాలున్నవి.
