సమాచార హక్కు చట్టం!

RTI Act అంటే “Right to Information Act, 2005”

ఇది భారతదేశ ప్రజలకు తమ ప్రభుత్వం, ప్రభుత్వ శాఖలు, కార్యాలయాలు, పబ్లిక్ అధికారుల నుండి సమాచారం పొందే హక్కు ఇవ్వడానికి రూపొందించబడిన చట్టం. ఈ చట్టం 12 అక్టోబర్ 2005 నుండి అమల్లోకి వచ్చింది.

ఉద్దేశ్యం (Objective):

ప్రజాస్వామ్యంలో పారదర్శకత (Transparency) మరియు బాధ్యత (Accountability) తీసుకురావడం.
ప్రభుత్వ కార్యకలాపాలపై ప్రజలకు అవగాహన కల్పించడం.
అవినీతి, దుర్వినియోగాన్ని తగ్గించడం.

ఈ చట్టం ఎవరికీ వర్తిస్తుంది:

RTI చట్టం ప్రకారం, ప్రజలు క్రింది సంస్థల నుండి సమాచారం పొందవచ్చు:

1. కేంద్ర ప్రభుత్వం
2. రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు
3. జిల్లా, మండల, గ్రామ పంచాయతీలు
4. ప్రభుత్వ నిధులు పొందే NGOలు / సంస్థలు

సమాచారం ఎలా అడగాలి:

1. ఒక దరఖాస్తు (Application) రాయాలి – ఇది ఇంగ్లీష్, హిందీ లేదా స్థానిక భాషలో ఉండవచ్చు.
2. దరఖాస్తును Public Information Officer (PIO) కు పంపాలి.
3. దరఖాస్తుతో ₹10 ఫీజు చెల్లించాలి.
4. 30 రోజుల్లో సమాధానం ఇవ్వాలి.

సమాచారం రాకపోతే, లేదా అసంతృప్తి ఉన్నా, First Appeal వేయవచ్చు. మళ్లీ సమాధానం రాకపోతే, Second Appeal ను Information Commission కు వేయవచ్చు.

RTI ద్వారా అడగవచ్చిన సమాచారం:

ప్రభుత్వ నిర్ణయాలు, విధానాలు
బడ్జెట్, ఖర్చులు, టెండర్ వివరాలు
ఉద్యోగ నియామకాలు, ప్రమోషన్లు
పథకాల అమలు వివరాలు
ఫైళ్ల కాపీలు, నోటింగ్‌లు

అడగలేని సమాచారం (Exempted Information):

కానీ కొన్ని విషయాలు RTI పరిధిలో రావు:

1. రహస్య రక్షణ, జాతీయ భద్రతకు సంబంధించిన విషయాలు
2. విదేశీ సంబంధాలు (Foreign Relations)
3. వ్యక్తిగత జీవితం, ప్రైవసీ
4. న్యాయ వ్యవహారాల్లో ఉన్న కేసులు
5. ప్రభుత్వ వాణిజ్య రహస్యాలు

RTI లో ముఖ్యమైన పదవులు:

1. Public Information Officer (PIO) – ప్రజల నుండి దరఖాస్తులు స్వీకరించి సమాధానం ఇస్తాడు.
2. First Appellate Authority (FAA) – మొదటి అపీల్‌ను పరిష్కరిస్తాడు.
3. Central / State Information Commission – తుది నిర్ణయం ఇస్తుంది.

RTI చట్టం ప్రాముఖ్యత:

ప్రజలకి ప్రభుత్వంపై హక్కు కల్పిస్తుంది.
అవినీతి బహిర్గతం చేస్తుంది.
ప్రజాస్వామ్యాన్ని బలోపేతం చేస్తుంది.
ప్రభుత్వం ప్రజా సేవకులుగా ఉన్నారనే భావన పెంచుతుంది.

చట్టం వర్తించే పరిధి కేంద్ర & రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు
సమాధానం ఇవ్వాల్సిన గడువు 30 రోజులు
ప్రధాన అధికారి Public Information Officer (PIO)

ఆర్‌టీఐ చట్టం సవరణల వివరాలు (RTI Act Amendments Details)
భారతదేశంలో రైట్ టు ఇన్ఫర్మేషన్ (RTI) చట్టం, 2005 అనేది పౌరులకు ప్రభుత్వ సమాచారాన్ని పొందే హక్కును అందించే ముఖ్యమైన చట్టం. ఈ చట్టానికి ప్రధాన సవరణ రైట్ టు ఇన్ఫర్మేషన్ (సవరణ) చట్టం, 2019 ద్వారా 2019లో జరిగింది. ఈ సవరణలు RTI చట్టం విభాగాలు 13, 16 మరియు 27ని మార్చాయి.

ముఖ్య సవరణలు (Key Amendments):

1. కేంద్ర మరియు రాష్ట్ర సమాచార కమిషనర్ల పదవి మరియు జీతాలు (Tenure and Salary of CIC/SIC):

– పాత చట్టం (Original Act):

కేంద్ర ప్రధాన సమాచార కమిషనర్ (CIC) పదవి 5 సంవత్సరాలు లేదా 65 సంవత్సరాల వయస్సు వరకు. జీతం ప్రధాన ఎన్నికల కమిషనర్ (CEC) సమానం. సమాచార కమిషనర్లు (ICs) జీతం ఎన్నికల కమిషనర్ల సమానం.

రాష్ట్ర స్థాయిలో SIC పదవి 5 సంవత్సరాలు లేదా 62 సంవత్సరాల వయస్సు వరకు, జీతం రాష్ట్ర ప్రధానస్క్రటరీ సమానం.

– సవరణ తర్వాత (After Amendment):

పదవి కాలం, జీతం, సౌకర్యాలు మరియు ఇతర షరతులు కేంద్ర ప్రభుత్వం నిర్ణయిస్తుంది. ఇది కేంద్ర మరియు రాష్ట్ర స్థాయిలలో రాష్ట్రాల స్వయానస్పత్తికి ప్రభావం చూపవచ్చు అని విమర్శలు వచ్చాయి.

2. సమాచార అధికారుల (PIO) షరతులు…

– సవరణ PIOల (పబ్లిక్ ఇన్ఫర్మేషన్ ఆఫీసర్లు) పదవి కాలాన్ని మార్చలేదు, కానీ సమగ్రంగా కమిషనర్ల స్వాతంత్ర్యాన్ని బలహీనపరచవచ్చని భావించబడింది.

3. ఇతర మార్పులు…

– చట్టం విభాగం 27లో మార్పులు చేసి, కేంద్ర ప్రభుత్వానికి రూల్స్ రూపొందించే అధికారాన్ని ఇచ్చింది.
– ఈ సవరణ RTI చట్టం స్వాతంత్ర్యాన్ని దెబ్బతీస్తుందని, ప్రభుత్వం RTIని బలహీనపరుస్తుందని విమర్శలు వచ్చాయి. అయితే, ప్రభుత్వం ఇది కమిషనర్ల స్థితిని సమానత్వం చేస్తుందని చెప్పింది.

చరిత్ర మరియు అమలు

(History and Implementation):

– పాసు తేదీ:
లోక్‌సభలో 22 జులై 2019, రాజ్యసభలో 25 జులై 2019
– అమలు
: 25 జూలై 2019 నుండి అమలులోకి వచ్చింది.